Još jedan tekst kojim se građevinci dižu protiv urušavanja struke: Posebne uzanse o građenju – decenijski nemar inženjera građevine
Autor: Zoran M. Jovanović, master inženjer građevinarstva
Posebne uzanse o građenju objavljene su 1. aprila u Službenom listu SFRJ broj 018 iz 1977. godine i od tada nisu imale nijednu izmenu ili dopunu, što ih verovatno čini jedinstvenim u našoj regulativi. Dakle, sistematizovani dobri poslovni običaji u građevinarstvu nisu imali javno publikovanje njihovog razvoja, unapređenja i usklađivanje sa aktuelnom regulativom punih 46 godina, a samo danas važeći osnovni zakon za oblast građevinarsva Zakon o planiranju i izgradnji, koji je donet 2009. godine, imao je: izmenu 2009, ispravku 2010, odluke Ustavnog suda 2011, 2012, 2013. i zatim izmene 2014, 2018, 2019, 2020, 2021. i 2023. godine.
Sigurno da svaka izmena zakona ne mora da utiče na dobre poslovne običaje, ali je tokom proteklih 46 godina bilo veoma značajnih izmena zakona, koje su neminovno zahtevale izmenu Posebnih uzansi o građenju. Ipak, to se do danas nije desilo, zbog čega su one postale jedan arhaičan akt o skupu pravila anahronih današnjem vremenu i sa veoma problematičnim doprinosom uređenju poslovanja u građevinarstvu, zbog čega je neophodna njihova korenita izmena.
Posebne uzanse o građenju ili samo Uzanse, kako se često skraćeno nazivaju, su nadživele ne samo državu u čijem Službenom listu su objavljene, nego i još dve koje su nastale na ovom prostoru nakon nje. Bez obzira na činjenicu da je u proteklom periodu na čelu ministarstva koje je obuhvatalo građevinarstvo bilo dosta ministara mnogih drugih struka, bilo je među njima i pravnika, ali ni oni, kao ni retki građevinci nisu doprineli usklađivanju Uzansi sa inače čestim izmenama zakona i podzakonskih akata.
Neophodne promene
Pošto su objavljene u Službenom listu SFRJ one su, iako nemaju ni status podzakonskog akta, postale deo regulative koja bi možda mogla biti obuhvaćena terminom „pozitivni propisi“. Ova ograda u kvalifikaciji njihovog statusa u svrstavanju u okviru pravnog termina je posledica ne akademskog, već poznavanja prava samo kao dodirne discipline u usavršavanju u okviru građevinske struke, rada u upravi i u pravosudnoj profesiji sudskog veštaka. To se mora imati u vidu i zbog toga ovaj tekst svakako treba da dobije svojevrsnu recenziju od, za građevinarstvo verziranih, stručnih lica pravne struke.
Pri tome se mora uzeti u obzir da trenutno stanje, u kom se odredbe Uzansi moraju unakrsno tumačiti sa često „ažuriranom“ regulativom koja je pravni akt višeg reda i gde je još neophodno primenjivanje principa supsidijarnosti. Navedeno ima na jedan obrnutoproporcionalan način uticaj na pravnu i građevinsku struku, što je sasvim lako razumljivo jer što više problema ima građevinska struka u svom poslovanju, koji svakako u određenom broju prerastaju u sporove, to sigurno doprinosi poželjnom povećanju obima posla za sudsku i posebno advokatsku profesiju u okviru pravne struke.
Argumenti
Argumenata za stav o neophodnosti pristupanja radikalnim promenama Uzansi ima na pretek. Svakako prvi je taj što je već član 2 stav 2 Posebnih uzansi o građenju, koji glasi: „Smatra se da su ugovarači pristali na primenu uzansi ako primena uzansi nije ugovorom o izvođenju radova na građevinskim objektima isključena u celini ili delimično“ je u direktnoj suprotnosti sa odredbom Zakona o obligacionim odnosima, koji je objavljen u Službenom listu SFRJ broj 29/78, još (već) 1.10.1978. Dakle, kako je zakon akt koji je po važnosti iznad Uzansi, koje čak nisu ni podzakonski akt, jasno je da je već naredne godine od objavljivanja Uzansi postojala potreba za njihovu izmenu, koja je podrazumevala da se one izmene, odnosno da se u njih ugradi stav kojim se, ako se želi primena Uzansi, zahteva obaveznost njihovog navođenja u ugovoru.
Ugovor
Odredba člana 21 stav 2 danas važećeg Zakona o obligacionim odnosima („Sl. list SFRJ“, br. 29/78, Sl. glasnik RS, br. 18/20) glasi: „Na obligacione odnose se primenjuju uzanse ako su strane u obligacionim odnosima ugovorile njihovu primenu ili iz okolnosti proizilazi da su njihovu primenu htele“. Na osnovu ovog stava se mora uočiti sledeće:
1. Da zakonopisac nije eksplicitno naveo da se misli na Posebne uzanse o građenju, ali se može zaključiti da jeste mislio na njih pošto je podnaslov iznad ovog člana zakona „Primena dobrih poslovnih običaja“, dok se u prvom stavu navodi „postupanje u skladu sa dobrim poslovnim običajima“, što je skoro identično s odredbom člana 4 Uzansi koja govori o ispunjenju poslovnih obaveza s „pažnjom koja se zahteva u poslovnim odnosima (pažnja dobrog privrednika)“.
2. Drugi deo ovog stava je u izvesnoj meri relativizovao obavezu ugovaranja Uzansi, odnosno navođenje njihovog važenja u ugovoru, tako da je ostavljena mogućnost važenja Uzansi i ako se to ne navede u ugovoru, a tumač ugovora zaključi da iz okolnosti proizilazi da su ugovorne strane htele njihovu primenu. Kako je tumačenje uvek vezano za određeni stepen neizvesnosti, jasno je da je za njeno izbegavanje, kao izraz volje da se primene Uzanse, potrebno da se njihovo važenje eksplicitno navede u ugovoru.
Kolizija na sve strane
Slobodna volja za primenu Uzansi izražena kroz njihovo eksplicitno navođenje u ugovoru o građenju se sa druge strane mora uzeti sa dosta opreza, jer čak i ako je ugovorom definisana primena Uzansi, postoji mogućnost da se to u nekim pitanjima ipak neće sprovesti, jer postoji izvestan i ne mali broj odredbi Uzansi koji je direktno suprotan aktuelnim zakonskim odredbama, tako da je u tom slučaju, kako je već navedeno, važeća zakonska, a ne odredba Uzansi.
Pored toga, postoji i izvestan broj odredbi Uzansi koje su u međusobnoj koliziji. Takođe, mnoge odredbe se mogu kvalifikovati kao nedovoljno precizne ili čak zbunjujuće. Konačno, postoji i izvestan broj odredbi Uzansi kojima jednostavno nisu anticipirana određena postupanja koja su možda i bila predvidiva, a u međuvremenu su postala eksplicitno obavezujuće zakonske odredbe. To se prvenstveno odnosi na obaveznost vršenja tehničkog pregleda, neophodnog za pribavljanje upotrebne dozvole, koja je opet neophodna za korišćenje izgrađenog objekta.
Svakako, dalje detaljno analiziranje pojedinih odredbi i ukazivanje na neophodnost njihovog ažuriranja nije moguće u okviru jednog ovakvog teksta, jer zahteva daleko veće angažovanje, prostor i vreme.
Svi oni koji su u poslovanju ili pred nekim organom imali potrebu da uz pomoć odredbi Uzansi razreše neko sporno pitanje, verovatno su i sami uočili nešto od navedenog ili su možda bili suočeni sa kontraargumentacijom svojim stavovima zasnovanoj na nekim „relativnim“ odredbama Uzansi, odnosno sa „izvesnim“ zakonskim i podzakonskim odredbama. Neka od tih pitanja su mogla biti i veoma bitna za donošenje značajnih odluka i(ili) sa veoma velikim finansijskim implikacijama, zbog čega je poznavanje problematike važenja odredbi sveukupne regulative od izuzetnog značaja za uspešno poslovanje u građevinarstvu.
Zaključak
Jedino razumno objašnjenje za stanje višedecenijskog neažuriranja Uzansi s aktuelnim pravilima koja svakako, možda i kao nepisana, egzistiraju u građevinskom poslovanju i koja sigurno nisu uniformna, jer nisu formalizovana u odgovarajućem obliku, je da je to posledica decenijskog nemara, nezainteresovanosti i čak i inferiornosti inženjera građevinske struke u uređenju poslovanja u građevinarstvu.
Zbog svega navedenog neophodno je što pre izvršiti, građevinskim rečnikom rečeno, totalnu rekonstrukciju Posebnih uzansi o građenju, tako da se sve aktuelne zakonske i podzakonske odredbe sklope u jedan kompaktan akt u kom će do detalja biti objedinjena, logički razrađena, ispravno osmišljena i saglasna postojećoj regulativi sva postupanja i sve procedure u svim fazama realizacije nekog projekta.
Osnovni cilj ovog teksta je da skrene pažnju na ovo pitanje i pokrene građevinsku struku da učini neophodan napor na sačinjavanju novog akta kojim će biti utvrđena njena dobra praksa usklađena sa aktuelnom regulativom, kakav ona nakon 46 godina svakako zaslužuje, a kojom će biti ispravno uređeni međusobni odnosi svih učesnika u građevinskom poslovanju.