Baza Bagram – Šta Tramp želi nazad od Talibana i po koju cenu?

Smeštena na mestu drevnog grada Bagrama, glavnog grada provincije Parvan u Avganistanu, na nadmorskoj visini od 1.492 metra, vazduhoplovna baza Bagram ima dve betonske piste. One su udaljene oko 60 kilometara severno od glavnog grada Kabula, ali postojao je život i pre aviona.

To je mesto na kome se nekada nalazio drevni grad Kapisi. Na spoju dolina Gorbanda i Pandžšira, blizu današnjeg grada Čarikara. Ovaj region bio je ključni prolaz iz drevne Indije duž Puta svile, a figure drevnih budističkih i hinduističkih skulptura pokazuju da su gradom u početku vladali indusi. Oni su migrirali ili se pomešali sa iranskim stanovništvom koje se doselilo u region, poput Kambodžana iz Baktrije.

Isprepleteni interesi

Pedesetih godina prošlog veka, aerodrom Bagram je prvobitno izgradio Sovjetski Savez tokom ranog perioda Hladnog rata. U vreme kada su Sjedinjene Države i SSSR širili politički uticaj u Avganistanu. Dok su se Sjedinjene Države fokusirale na Avganistan, Sovjeti su jačali veze sa Kubom. Godine 1959, godinu dana nakon što je avganistanski premijer Daud Kan posetio Sjedinjene Države, američki predsednik Dvajt Ajzenhauer sleteo je na tada još rudimentarnu pistu Bagram. Tu su ga dočekali kralj Zahir Šah i premijer.

Sovjetski Savez je izgradio modernu pistu od 3.000 metara na aerodromu Bagram 1976. kao deo pomoći Avganistanu tokom Hladnog rata. Bagram je igrao ključnu ulogu, služeći kao čvorište za operacije sovjetskih snaga u Avganistanu. I kao baza za njihove trupe i zalihe. Bagram je takođe bio početna tačka za invaziju sovjetskih snaga na početku sukoba. Tu su bile raspoređene dve divizije sovjetskih vazdušno-desantnih trupa.

Sovjetsko-avganistanski rat

Sovjetsko-avganistanski rat odvijao se od decembra 1979. do februara 1989. Označavajući početak 46-godišnjeg sukoba u Avganistanu, Sovjetski Savez i avganistanska vojska borili su se protiv pobunjenih avganistanskih mudžahedina (uz pomoć Pakistana).

Iako su ih podržavale razne zemlje i organizacije, većina podrške mudžahedinima dolazila je iz Pakistana, Sjedinjenih Država (kao deo operacije Ciklon), Ujedinjenog Kraljevstva, Kine, Irana i arapskih država Persijskog zaliva. Postojao je i veliki priliv stranih boraca poznatih kao avganistanski Arapi.

Nakon povlačenja sovjetskih snaga i uspona mudžahedinskih pobunjenika koje je finansirao Zapad, a obučavao Pakistan, Avganistan je upao u građanski rat. Mnoge njegove pomoćne zgrade i stambene baze koje su izgradile sovjetske oružane snage tokom okupacije uništene su u godinama borbi između različitih zaraćenih avganistanskih frakcija nakon što su Sovjeti otišli. Ni Bagram nije prošao sjajno.

Severna alijansa i Talibani

Od 1999. pa nadalje, kontrola nad bazom bila je predmet spora između Severne alijanse i Talibana. Severna alijansa je vojni savez grupa koje su delovale između 1992. i 2001. nakon raspada Sovjetskog Saveza. Njega su formirali lideri Ahmad Šaha Masud, Burhanudin Rabani, Rašid Dostum. Sastojao se uglavnom od etničkih grupa iz severnog Avganistana, poput Tadžika, Uzbeka, Hazara i Turkmena. Severna alijansa i Talibani kontrolisali su teritoriju na određenim delovima aerodroma.

Talibanske snage su stalno bile u artiljerijskom i minobacačkom dometu. Onemogućavali su Severnoj alijansi potpuni posed strateškog objekta. Ondašnji izveštaji u štampi ukazivali su da je general Severne alijanse povremeno koristio bombardovani kontrolni toranj kao osmatračnicu. I kao lokaciju za brifinge novinara, sa svojim štabom u blizini. Izveštaji su takođe ukazivali da su raketni napadi Severne alijanse na Kabul izvedeni iz Bagrama. Verovatno raketama FROG-7 ruske proizvodnje. Talibani su 2000. preuzeli kontrolu i primorali Severnu alijansu da se povuče dalje na sever.

Lov na Osamu Bin Ladena i „novi Bagram“

Tokom invazije na Avganistan koju su predvodile SAD, nakon napada na Ameriku 11. septembra, i obznanjenog pohoda na Osamu Bin Ladena, bazu je obezbeđivao tim iz britanske Specijalne brodske službe. Početkom decembra 2001. američke trupe iz 10. brdske divizije delile su bazu sa drugim divizijama. Već 2002. u bazi je bilo 400 pripadnika američkih trupa. Od ukupno 4.000 američkih trupa u celom Avganistanu, 3.000 je bilo stacionirano na aerodromu u Kandaharu, a 500 u Bagramu.

Aerodrom je u međuvremenu postao pravi mali grad. Od 2006. je izgrađeno 1.200 drvenih konstrukcija bez betonskih temelja, koje su nudile trupama zaštitu od vetra, snega, peska i hladnoće. To su bile kozmetičke promene koje su prethodile onoj najvažnijoj – novoj pisti vrednoj 68 miliona dolara. Ona je otvorena 21. decembra 2006. uz proslavu kojoj su prisustvovali pripadnici Ratnog vazduhoplovstva i vojske, civilni izvođači radova i avganistanski zvaničnici. Projekat su izveli radnici kompanije iz Egipta uz nadzor Inženjerskog korpusa vojske i pripadnika Ratnog vazduhoplovstva. Radna snaga je u potpunosti bila avganistanska, njih oko 400.

Projekat restauracije piste počeo je 2004. godine. Tada je postalo očigledno da starija pista, koju je izgradio SSSR, nije bila u stanju da podrži kontinuirane operacije na aerodromu i van njega. U proseku, aerodrom je imao sletanje ili poletanje jednom na svaka četiri minuta.

Napad na potpredsednika Amerike

Nova pista je 497 metara duža od prethodne i deblja je tridesetak centimetara. To joj je omogućilo da po potrebi primi veće avione, kao što su C-5 Galaksi ili Boing 747. Do 2007. godine, Bagram je postao gradić, sa saobraćajnim gužvama i mnogim prodavnicama. Sa gužvom su krenuli i prvi problemi.

Godine 2007. dogodio se prvi samoubilački napad u kojem je poginulo do 23 ljudi, a povređeno još 20. To je bilo u vreme kada je Dik Čejni, tadašnji potpredsednik SAD, bio u poseti Avganistanu. Napad se dogodio unutar jedne od bezbednosnih kapija koje su okruživale bazu. Jusef Ahmadi, jedan od tadašnjih portparola Talibana, preuzeo je odgovornost za napad rekavši „da je Čejni bio meta“. Drugi portparol Talibana kasnije je potvrdio da je Osama bin Laden planirao napad, potvrdivši prethodne navode. Čejni je u napadu ostao nepovređen. Među poginulima su bili američki vojnik, američki izvođač radova, južnokorejski vojnik i 20 avganistanskih radnika u bazi. Problemi su dolazili i iznutra.

Još napada

Godinu dana kasnije nekoliko pripadnika američke vojske optuženo je za primanje mita za dodelu građevinskih ugovora u Bagramu.

U martu 2009. godine, automobil bomba je eksplodirao ispred kapija aerodroma. Ranjena su tri civilna radnika. U maju 2010. godine, grupa od desetak pobunjenika napala je severni krak baze. U tom napadu je poginuo jedan američki izvođač radova, dok je devet pripadnika vojske ranjeno. Na sledeće velike tenzije čekalo se skoro pet godina.

Tako je u junu 2013. baza bila meta minobacačkog napada talibanskih snaga. Tada su poginula četiri američka vojnika, a nekoliko je ranjeno. Novembra 2019. predsednik SAD Donald Tramp je prvi put posetio aerodrom Bagram kako bi proslavio Dan zahvalnosti sa američkim vojnicima. Toliko je Bagram važan. Uostalom, on je bio jedna od glavnih tema prvog sastanka kabineta u februaru ove godine nakon preuzmanja vlasti Donalda Trampa.

Odlazak i dolazak

Kao deo povlačenja SAD iz Avganistana, nakon skoro 20 godina neprekidnog američkog prisustva na toj lokaciji, vazduhoplovna baza Bagram je tajno evakuisana tokom noći 1. jula 2021. De fakto je vraćena avganistanskoj vladi 2. jula 2021. Poslednji preostali američki vojnici napustili su bazu isključivanjem struje i nestajanjem u noći. Bez obaveštavanja avganistanskih oružanih snaga.

Bazu su opljačkali lokalni civili ubrzo nakon što su američke snage napustile to područje. Avganistanska nacionalna armija je kasnije preuzela kontrolu nad područjem i uhapsila neke od pljačkaša. Sredinom avgusta 2021. avganistanske trupe povukle su se sa svojih položaja, prepuštajući ih Talibanima i gubeći kontrolu nad aerodromom. Talibani su oslobodili hiljade zatvorenika, uključujući visoke zvaničnike Al Kaide.

Tramp najavljuje promene

Tramp nikada nije krio nezadovoljstvo načinom na koji su SAD „pobegle“ iz Avganistana. U svom drugom mandatu, kritikujući prethodnika Džoa Bajdena, sada najavljuje promene.

Američki predsednik sugeriše da je spreman da pregovara sa Talibanima kako bi američke snage ponovo preuzele tu bazu.

Nakon povratka iz zvanične posete Ujedinjenom kraljevstvu sredinom septembra Tramp je izjavio: „Voleo bih da vratimo Bagram. Nikada nije trebalo da bude predat. Bio je to gest ogromne nesposobnosti odustati. Znate, to je jedna od najmoćnijih baza na svetu u pogledu logistike. Tamo može da sleti bilo šta, cela planeta. Možete li da zamislite? Odustali su od njega ni za šta. To je sat vremena udaljeno od mesta gde Kina proizvodi svoje rakete“.

Sve zbog Kine?

Dakle, glavni razlog zbog čega Sjedinjene Države žele da povrate kontrolu nad vazduhoplovnom bazom Bagram, nekada najvećom vojnom lokacijom koju su imali pod kontrolom u regionu, jeste strateška lokacija i kontrateža Kini.

Tramp je pre izvesnog vremena tvrdio da upravo Kina okupira aerodrom. Talibani su tada odbacili Trampove tvrdnje. Njihov portparol Zabihulah Mudžahid, rekao je da „aerodrom kontroliše Avganistan, ne Kina“.

Da li će Talibani pristati da na ovaj način normalizuju odnos sa SAD, u svetlu geopolitičke izolacije zbog kršenja ljudskih prava i njihove percepcije kao stalne terorističke pretnje, ostaje da se vidi. Kao i da li će ovo otopljavanje dovesti do jednog drugog zahlađenja i dodatnih tenzija sa Kinom.